Download jouw blauwdruk
en Ontvang hem direct in je mailbox!
Bedankt, je vindt je
download in je inbox!
download in je inbox!
Sinds de overname van Twitter door Elon Musk en de rebranding naar X is er veel veranderd. Niet alleen in hoe het platform functioneert, maar ook in hoe overheden, bedrijven en individuen ermee omgaan en ervaren. Waar X ooit werd gezien als een belangrijk communicatiekanaal, twijfelen nu veel organisaties over hun aanwezigheid. Sommigen vrezen een toename van desinformatie en extremisme door minder strikte moderatie, terwijl anderen juist vinden dat er nu meer ruimte is voor vrije meningsuiting.
Dit roept de fundamentele vraag op: blijven we actief op X, of zoeken we naar alternatieven? En wat betekent het voor de toekomst van sociale mediacommunicatie voor overheden en bedrijven als deze platforms hun beleid blijven aanpassen?
X heeft zijn aantrekkingskracht voor sommige gebruikers verloren. De bemoeienis van Musk met politieke kwesties, zoals de steun aan de radicaal-rechtse AfD en zijn oproep tot nieuwe verkiezingen in het VK, heeft geleid tot brede veroordeling. Tegelijkertijd zijn andere techgiganten, zoals Meta, ook minder streng geworden in hun moderatiebeleid. Dit voedt de zorgen over hoe sociale mediaplatforms macht centraliseren en beïnvloeden.
Voor overheden en publieke instellingen is de vraag niet eenvoudig: hoe verantwoord is het om actief te blijven op een platform dat polariseert? Het verlaten van X kan een morele keuze zijn, maar brengt ook praktische uitdagingen met zich mee. Veel inwoners maken immers nog steeds gebruik van X om op de hoogte te blijven van lokaal nieuws en beleid.
Een andere zorg is dat het vertrek van overheden en media van X de polarisatie juist kan vergroten. Platforms als Bluesky en Mastodon trekken nu vooral een publiek aan dat kritisch is op Musk & Trump en conservatieve bewegingen. Dit kan leiden tot een fragmentatie van online conversaties, waarbij verschillende groepen zich in hun eigen ‘bubbels’ terugtrekken. Dit versterkt de bestaande informatie- en ideologische kloof.
Er lijkt daarnaast het idee te zijn ontstaan, dat als je als overheid, vertrekt naar een ander platform zoals Bluesky, de massa automatisch zal volgen. Dit is echter wishful thinking. De massa kiest zelf welke platforms ze gebruikt, en de overheid volgt doorgaans om aanwezig te zijn op de plekken waar haar inwoners zich bevinden. Het is een misvatting te denken dat wanneer de overheid zich naar een ander platform verhuist, burgers zomaar volgen.
De uitdagingen van moderatie en misinformatie
Een veelgehoord argument om X te verlaten is dat desinformatie en haatzaaien minder worden bestreden dan voorheen. Echter, moderatie blijft een ingewikkeld vraagstuk. Musk heeft bepaalde moderatiepraktijken versoepeld, maar introduceerde ook Community Notes, een systeem waarin gebruikers elkaar corrigeren. Dit zou het moderatieproces democratischer moeten maken en afhankelijker van de gemeenschap dan van centrale factcheckers.
Toch blijft de vraag: wie bepaalt wat misinformatie is? De geschiedenis laat zien dat factchecking niet altijd neutraal of foutloos is. Tijdens de coronapandemie werd duidelijk dat platforms zoals Facebook informatie censureerden op verzoek van overheden, inclusief wetenschappelijke bijdragen die later juist bleken te kloppen. Zelfs Mark Zuckerberg gaf toe dat Meta in deze periode censuur pleegde onder druk van overheidsinstanties. Dit laat zien hoe moeilijk het is om ‘de waarheid’ in real-time vast te stellen, vooral bij complexe maatschappelijke en wetenschappelijke kwesties.
Bovendien is het niet zo dat desinformatie en extremisme alleen op X floreren. Ook op Facebook, Instagram en TikTok worden misleidende verhalen verspreid. Het verlaten van X als reactie op misinformatie negeert de bredere uitdaging van hoe social media überhaupt functioneren.
Een andere factor die deze uitdaging vergroot, is de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI). AI-tools kunnen steeds realistischer ogende desinformatie genereren, wat het nog moeilijker maakt om feit van fictie te onderscheiden. De grote vraag is hoe we de inzet van deze technologieën kunnen reguleren zodat we desinformatie tegengaan en de waarheid waarborgen, zonder de vrijheid van meningsuiting in gevaar te brengen.
Een ander onderliggend probleem is dat sociale media steeds meer als politiek instrument worden ingezet. Overheden, belangengroepen en zelfs geheime diensten proberen invloed uit te oefenen op wat wel en niet zichtbaar is. Dat X nu onder vuur ligt, heeft niet alleen te maken met een verslechterde moderatie, maar ook met een verschuivende machtsdynamiek.
Voorheen was Big Tech vooral politiek georiënteerd richting links-liberale waarden, met banden tussen democratische overheden en techbedrijven zoals Meta en Google. Nu Trump, Musk en Zuckerberg een andere koers varen, zien we hoe snel social media van kamp kunnen wisselen. Dit laat een bredere trend zien: social media-platforms worden niet meer als neutrale infrastructuur beschouwd, maar als politieke speelvelden.
De invloed van social media op verkiezingen is hierbij niet te onderschatten. Platforms worden steeds vaker ingezet om publieke opinie te beïnvloeden, kiezers te mobiliseren en zelfs verkiezingsuitslagen te beïnvloeden. Dit gebeurt niet alleen via politieke advertenties, maar ook door algoritmes die de zichtbaarheid van bepaalde berichten vergroten, of door gebruikers te targeten met gepersonaliseerde inhoud. Het is niet langer een vraag of sociale media invloed uitoefenen, maar hoe groot die invloed precies is.
Wees als politiek ook kritisch naar je eigen rol, want wanneer het gaat om het pushen van idealen en plannen bij de burger, maakt men maar al te graag gebruik van social media. En zo hoor je de verkiezingswinnaars nooit klagen over de rol van social media, maar de verliezers des te meer. Zo wordt er op en neer beschuldigd. Eerst was het rechts en nu is het links. ‘De pot verwijt de ketel.’
Dat Musk zich politiek uitspreekt en bemoeit met verkiezingen is problematisch, maar het benadrukt ook hoe afhankelijk we zijn geworden van deze platforms. Als een bedrijf als Meta of X een politieke koers kiest, zitten overheden en gebruikers klem: blijven betekent wellicht impliciete goedkeuring, vertrekken kan als politiek statement worden opgevat.
Bluesky wordt vaak genoemd als een alternatief voor X. Het platform biedt theoretisch een decentrale structuur en lijkt minder afhankelijk van één enkele eigenaar. Toch is er een belangrijk risico: de vorming van een echokamer.
Waar X onder Musk steeds meer gebruikers met rechtse of libertaire opvattingen aantrekt, lijkt Bluesky vooral populair te zijn onder progressieve gebruikers die kritisch zijn op Musk, Trump en de invloed van extreemrechts. Dit betekent dat een verschuiving van X naar Bluesky de polarisatie niet vermindert, maar juist versterkt. In plaats van één grote sociale arena, ontstaan er nu meerdere parallelle platformen waar gelijkgestemden elkaar bevestigen en tegenstellingen alleen maar groter worden.
Daarnaast wordt Bluesky vaak gepresenteerd als een gedecentraliseerd alternatief, maar dat is op dit moment nog slechts gedeeltelijk waar. In tegenstelling tot federatieve netwerken zoals Mastodon, werkt Bluesky momenteel nog steeds op centrale servers beheerd door Bluesky zelf. Dit betekent dat de infrastructuur, moderatie en regels uiteindelijk nog steeds onder controle staan van één commerciële organisatie, wat de belofte van decentralisatie vooralsnog minder overtuigend maakt.
Vaak wordt fediserve genoemd als een alternatief voor de gecentraliseerde macht van Big Tech-platforms zoals X, Facebook en Instagram. Maar wat betekent dat eigenlijk?
Het eenvoudigste voorbeeld van een federatief systeem is e-mail. Iedereen kan een e-mailadres aanmaken bij verschillende aanbieders, zoals Gmail, Outlook of een eigen server. Toch kunnen gebruikers met verschillende e-mailadressen elkaar berichten sturen, ongeacht hun provider. Dit komt omdat e-mail werkt op een gedeeld protocol (SMTP) dat interoperabiliteit mogelijk maakt.
Een federatief social media-netwerk werkt op een vergelijkbare manier. In plaats van dat iedereen op één centraal platform zoals X of Facebook zit, zijn er meerdere onafhankelijke servers (ook wel "instances" genoemd) die met elkaar kunnen communiceren. Dit betekent dat je bijvoorbeeld een account kunt hebben op een Mastodon-server die wordt beheerd door een Nederlandse non-profit, maar toch berichten kunt zien van iemand op een andere server in de VS.
Dit model heeft belangrijke voordelen:
Toch heeft federatie ook nadelen:
De keuze voor of tegen actief blijven op platforms zoals X (Twitter) of het overstappen naar alternatieven zoals Bluesky is een complexe beslissing voor overheden en publieke instellingen. Deze beslissing gaat verder dan technologie of communicatiekanalen zoals X; het raakt ethische, strategische en politieke vraagstukken. Social media zijn geen neutrale platforms meer, maar steeds vaker politiserende speelvelden. Overheden moeten zich bewust zijn van de machtsdynamieken die nu het online debat bepalen en hun keuzes zorgvuldig afstemmen op de belangen van álle burgers.
Het behouden van neutraliteit en het vermijden van ideologische beïnvloeding is een cruciale uitdaging. Daarnaast moeten overheden ook rekening houden met de verslavende en polariserende aard van deze platforms en de impact op de mentale gezondheid van burgers. Het is belangrijk dat overheden goed afwegen of ze willen bijdragen aan de versterking van algoritmes die verdeeldheid en extremisme bevorderen.
Stel jezelf de volgende vragen:
Tips voor overheden bij het maken van een strategische keuze:
Of je nu kiest om te blijven of te vertrekken: laat zien dat je als organisatie handelt vanuit verantwoordelijkheid en niet vanuit een politiek sentiment. Uiteindelijk moeten we het samen doen, dus blijf in gesprek, ook als het even moeilijk gaat.
